γύρη

Το σύνολο των πολυάριθμων μικρών κόκκων (γυρεοκόκκων ή μισκοσπορίων), που παράγονται με μειωτική πυρηνοτομία μέσα στους ανθήρες (μικροσποριάγγεια) των αγγειοσπέρμων ή στους γυρεόσακους (μικροσποριάγγεια) των γυμνοσπέρμων· αποτελούν το αρσενικό γαμετόφυτο των λεγόμενων ανώτερων φυτών. Η γ. είναι τις περισσότερες φορές κίτρινη, αλλά τυχαίνει να είναι καφέ ή κόκκινη. Κάθε γυρεόκοκκος περικλείει το πρωτόπλασμα και αποτελείται από δύο στρώματα, ένα εξωτερικό εφυμενιωμένο (εξώστρωμα), με αγκαθωτές προεξοχές, φύματα και πολλές άλλες διαμορφώσεις ανάλογα με το φυτό, και ένα εσωτερικό λεπτοφυές (ενδόστρωμα), που αποτελείται από πηκτινικές ουσίες και κυτταρίνη. Η πρώτη έχει σε διάφορες θέσεις χαραγμένους πόρους (σαν πώματα), έναν (μονοκοτυλήδονα) ή περισσότερους για να διευκολύνει την έξοδο της προβολής και την ανταλλαγή των αερίων. Οι διαστάσεις των γυρεοκόκκων ανέρχονται από δύο-τρία έως περίπου εκατό μικρά. Γενικά είναι σφαιρικοί, αλλά και ωοειδείς, πολυεδρικοί, νηματοειδείς, με εξωτερική επιφάνεια που φέρει ακανθώδεις ή φυματιώδεις γλυφές ή είναι λεία. Οι διαπλάσεις αυτές διευκολύνουν τη μεταφορά των γυρεοκόκκων σε απόσταση είτε με τον άνεμο είτε με τα ζώα και επιτρέπουν την προσκόλλησή τους στα στίγματα των υπέρων, στα οποία θα βλαστήσουν. Οι γυρεόκοκκοι στα εντομόφιλα φυτά είναι πράγματι ιξώδεις και ανώμαλοι για να προσκολλώνται εύκολα στο σώμα των φορέων, ενώ αντίθετα στα ανεμόφιλα είναι ελαφροί, λείοι και στεγνοί, για να μπορούν να παρασύρονται από τον άνεμο. Επιπλέον, επειδή διασπείρεται μεγάλο μέρος από αυτούς, τα ανεμόφιλα φυτά παράγουν μεγάλες ποσότητες γυρεοκόκκων, οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν σε άτομα ιδιαίτερα ευαίσθητα αλλεργικές και ασθματικές καταστάσεις, πολλές φορές ανυπόφορες. Η γ. όμως δεν σχηματίζει πάντοτε ένα κονιόμορφο σύννεφο. Σε αρκετές οικογένειες φυτών, όπως οι ασκληπιαδίδες και οι αρχεΐδες, οι γυρεόκοκκοι παραμένουν όλοι συγκολλημένοι σχηματίζοντας έτσι γυρεόμαγμα και τότε ολόκληρη η μάζα της γ., που προσκολλάται με ειδικές αποφύσεις στους φορείς, συμμετέχει στην επικονίαση. Επειδή κάθε φυτό έχει χαρακτηριστικούς για το είδος του γυρεόκοκκους, η μικροσκοπική παρατήρηση παλαιότερων γεωλογικών στρωμάτων, μέσα στα οποία έχουν εγκλειστεί γυρεόκοκκοι των φυτών της εποχής που σχηματίστηκαν, μας δίνει πληροφορίες για τη μορφή της βλάστησης που επικρατούσε σε παλαιότερες γεωλογικές εποχές. Αυτή είναι η μέθοδος ανάλυσης της γ. Η γ. χρησιμοποιείται ως τροφή από τα έντομα και γι’ αυτό τη βρίσκουμε στο μέλι. Οι γυρεόκοκκοι που περιέχονται στο μέλι μας δίνουν πληροφορίες για την ποιότητα του μελιού. (Ιατρ.) Σε αλλεργική υπερευαισθησία στη γ. οφείλεται μία ομάδα παθήσεων, που χαρακτηρίζονται από εποχιακή έξαρση, ανάλογα με την εποχή ανθοφορίας του φυτού, στο οποίο έχει ευαισθησία ο ασθενής (π.χ. πεύκο, ελιά). Οι πιο συνηθισμένες κλινικές εκδηλώσεις αυτής της υπερευαισθησίας είναι η επιπεφυκίτιδα, η ρινίτιδα, η παραρρινοκολπίτιδα και το άσθμα. Στη θεραπευτική αγωγή αυτών των παθήσεων μπορεί να δοκιμαστεί η ειδική απευαισθητοποίηση που συνίσταται στην παρεντερική χορήγηση γ., οι οποίες αυξάνονται σιγά-σιγά και προοδευτικά. Καλά αποτελέσματα επιφέρουμε με γενική και με ειδική αντιαλλεργική αγωγή, και κυρίως με τα ανιισταμινικά και την κορτιζόνη. Άρρενας ίουλος πεύκου και η γύρη που τινάχτηκε από αυτόν (φωτ. Igda). Κόκκοι γύρης πεύκου, όπως φαίνονται στο μικροσκόπιο (φωτ. Igda).

* * *

η (AM γῡρις)

το σύνολο τών σωματιδίων (γυρεόκοκκων) που περιέχονται στους ανθήρες τών στημόνων ενός σπερματόφυτου και κατόπιν διασπείρονται

αρχ.

η άχνη από το αλεύρι.

[ΕΤΥΜΟΛ. Τεχνικός όρος, αβέβαιης ετυμολ. Πιθ. συνδέεται με το γυρός].